جلسه نقد پیش از چاپ کتاب «زن در قرآن»، امروز در سالن جلسات پژوهشگاه حوزه و دانشگاه با ارائه حجت الاسلام والمسلمین حسین بستان، استادیار گروه علوم اجتماعی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و ناقد این جلسه حجت الاسلام والمسلمین محمد‌رضا زیبایی‌نژاد، رییس مرکز تحقیقات زن و خانواده برگزار شد.

در ابتدای این جلسه، حجت الاسلام والمسلمین زیبایی‌نژاد به نقد کلیات کتاب زن در قرآن پرداخت و اظهار داشت: متن کتاب زن در قرآن ملاحظاتی دارد و باید بررسی کرد که آیا نگاشتن کتابی با این عنوان صحیح است؟!

وی، ابراز داشت: من با این موضوع موافقم که پژوهش‌هایی درباره با زن در قرآن انجام بگیرد که از سنخ درجه دو باشند؛ چرا که با مقایسه فضای قرآن با فضای روایت می‌توجه می‌شویم تصویری که زن در قرآن و روایت دیده می‌شود گاهی اوقات با یکدیگر تفاوتی اساسی دارد از این رو نگاه به یک طرف و رها کردن طرف دیگر شایسته به نظر نمی‌رسد.
 
رییس مركز تحقيقات زن و خانواده با نقد عنوان این کتاب، تصریح کرد: دلیلی وجود ندارد تا کتابی تحت عنوان «زن در قرآن» نوشته شود؛ چرا که از ابتدای قرن بیستم در میان اهل تسنن جریانی تحت عنوان قرآن بسندگی و نقد سنت اتفاق افتاد است که علت عقب‌ماندگی مسلمانان را مقوله‌ای به نام سنت می‌دانند. بنابراین اگر مسلمانان می‌خواهند پیشرفتی داشته باشند، باید به آیات قرآن بسنده کنند و روایات را کنار بگذارند.

وی با اشاره تفسیر قرآن به قرآن مرحوم علامه(ره)، گفت: علامه در مقدمه این تفسیر استدلال خود را از انتخاب عنوان تفسیر قرآن به قرآن در مقدمه این کتاب بیان کرده است، اما این مسأله قابل نقد است.  

حجت الاسلام والمسلمین زیبایی‌نژاد،‌ خاطرنشان کرد: همان طور مرحوم علامه(ره) نام تفسیر خود را تفسیر قرآن به قرآن گذاشت و در آن به غیر از آیات قرآن از روایات نیز استفاده کرد، کتاب زن در قرآن نیز از روایات متعددی در متن بهره جسته است. از این رو نمی‌توان گفت نویسنده این کتاب تنها به قرآن توجه داشته است، هر چند نام کتاب خلاف این موضوع را بیان می‌کند.

وی در ادامه به نقد موارد دیگری از کتاب زن در قرآن پرداخت و اظهار داشت: بی‌تردید متن آموزشی در تمام رشته‌های تحصیلی تفاوت‌هایی با دیگر کتاب‌ها دارد. میان علم و اطلاعات تفاوت‌هایی وجود دارد. بسیاری اوقات، یک کتاب اطلاعاتی به یک دانشجو می‌دهد اما آن اطلاعات علم محسوب نمی‌شود.

ناقد کتاب زن در قرآن، افزود: علم، یکسری قواعد و چارچوب‌هایی است که به خواننده خود کلید‌هایی می‌دهد تا بتواند قفل‌های فراوانی را با آن بگشاید. یک متن علمی و آموزشی باید به گونه‌ای تدوین شود که بتواند مخاطب خود را پرورش دهد تا او بتواند شبهات دیگری را که مانند شبهات کتاب نیست، حل کند.

رییس مركز تحقيقات زن و خانواده، اظهار داشت: از دیگر نقد‌هایی که به کتاب زن در قرآن وارد است، آن است که هنگام تدوین یک کتاب باید توجه داشت که مخاطب آن کتاب در چه فضای مبنایی در حال زندگی است؛ در حالی که در کتاب زن در قرآن به این مهم توجه نشده و آن را هم برای سطح سه حوزه و هم برای کارشناسان ارشد دانشگاه تهیه کرده‌اند.

وی با تأکید بر اینکه فضای طلبگی و پرسش‌هایی که برای طلاب ایجاد می‌شود، بسیار متفاوت با فضای دانشگاهی است، ابراز داشت: با توجه به فضایی که یک طلبه در آن آموزش می‌بیند، تراکم معنایی متفاوتی نسبت به یک دانشجو دارد.
دانشجو در فضای فردگرای لیبرال پرورش می یابد
رییس مركز تحقيقات زن و خانواده افزود: دانشجو در فضای فردگرای لیبرال پرورش می یابد و جامعه به سمت گفتمان فردگرایی می‌رود و مقولاتی مانند برابری، استقلال، آزادی و... به مفهوم لیبرال آن بروز می‌یابد بنابراین اگر در متن آموزشی به پرسش‌ها پاسخ دهیم ولی بر روی سرشاخه‌های این شبهات متمرکز نشویم، نتیجه مطلوبی برای ما نخواهد داشت.

حجت الاسلام والمسلمین زیبایی‌نژاد تصریح کرد: نقد دیگر به کتاب زن در قرآن آن است که محتوای آن در صدد است تا حتماً مخاطب را اقناع ‌کند در حالی که خداوند تعمداً علت احکام را بیان نکرده است و خود را موظف نمی‌دیده است تا فلسفه احکام را برای بشر بیان کند.

وی، خاطرنشان کرد: از آنجایی که عقل انسان به تمام مسایل احاطه ندارد و عقل بشر محصور به زمان خودش است، اصل در تدوین هر متنی که فلسفه حقوق زن در قرآن را تبیین می‌کند باید به مخاطب خود آگاهی دهد اما نباید وظیفه اقناع کردن مخاطب را برعهده داشته باشد.

رییس مركز تحقيقات زن و خانواده بحث پارادایمیک بودن راه‌حل‌‌ها را از جمله مهم‌ترین نقدهای بر کتاب زن در قرآن برشمرد و افزود: بسیاری از مسایلی که در کشور‌های اسلامی دغدغه محسوب می‌شود، توسط روش‌هایی که غرب آن را آزمایش کرده، نتیجه گرفته‌ است.

وی ادامه داد: یکی از راه‌حل‌هایی که غرب برای تجاوز جنسی از آن استفاده کرده و نتیجه‌ مثبتی هم گرفته است، آگاهی دادن مسایل جنسی در دوران کودکی به فرزندان است که می‌تواند آسیب‌های ناشی از تجاوز جنسی را در بزر‌‌گسالی کاهش دهد، اما باید توجه داشت که آگاهی یک انسان در سنین کودکی مستلزم انجام روابط نامشروع است که چنین مسایلی برای مسلمانان قابل قبول نیست. رابطه آزاد جنسی برای مسلمانان مسأله بوده و حرمت دارد اما برای مردم غرب مهم نیست.

دغدغه‌های موجود در اسلام با دغدغه‌های انسان‌های غربی بسیار متفاوت است
حجت الاسلام والمسلمین زیبایی‌نژاد، گفت: نویسندگان باید به مخاطبان خود آگاهی دهند که دغدغه‌های موجود در اسلام با دغدغه‌های انسان‌های غربی بسیار متفاوت است و نمی‌توان هر آنچه غرب از آن نتیجه مثبت گرفته است از آن الگوگیری کرد. همان طور که حجاب برای مسلمانان ارزش است اما برای غرب مشکل است.  

وی با مهم خواندن وفادار بودن طراحان کتاب به عقیده فقهای مشهور، اظهار داشت: طراحان یک متن هنگام طراحی کتاب باید به مسایلی وفادار باشند. شبهاتی که در ذهن مخاطب امروزی شکل می‌گیرد، برگرفته از مواجهه او با متون فعلی فقه است.

ناقد کتاب زن در قرآن، ابراز داشت: هنگامی که یک شخص در رابطه وجوب تمکین زن بر مرد سؤال می‌کند، پاسخ دهنده علاوه بر آن که باید به دیدگاه مشهور فقها وفادار بماند، در عین حال پاسخی مناسبی به نیازهای آن شخص به او ارایه کند.

حجت الاسلام والمسلمین زیبایی‌نژاد، اظهار داشت: یکی از ایرادهای وارد شده بر این کتاب آن است که مسایل فقهی را به کتبی مانند شهید مطهری و یا دیگر کتاب‌های نویسنده... ارجاع شده در حالی که در مباحثی که احکام در آن حرف اول را می‌زند باید منابع آن به کتب فهقی باشد، همان طور که وقتی می‌خواهیم مسئله‌ای تاریخی را ارجاع دهیم نباید به علامه طباطبایی ارجاع بدهیم، بلکه مباحث تفسیری باید به ایشان ارجاع شود.

این محقق و استاد حوزه علمیه ادامه داد: در مقدمه کتاب آمده است که ما می‌خواهیم از انسان‌شناسی قرآنی به مسئله زن بپردازیم که خطاناپذیر است؛ ما خطاناپذیری قرآن را قبول داریم و مورد تردید نیست ولی انسان‌شناسی، یک علم است که با برداشت ما گره می‌خورد و چون با برداشت ما گره می‌خورد خطاپذیر می‌شود که نمونه آن در آیه مربوط به توفی روح در مرگ و خواب است که سه ساحت می‌توان در مباحث فلسفی برای آن مطرح کرد؛ در حالی که در عمده مباحث، در سه سطح روح، نفس و جسم تعریف می‌شود.

حجت الاسلام والمسلمین زیبایی‌نژاد با قرائت آیه «الرِّجَالُ قَوَّامُونَ عَلَى النِّسَاءِ بِمَا فَضَّلَ اللَّهُ بَعْضَهُمْ عَلَى بَعْضٍ وَبِمَا أَنْفَقُوا مِنْ أَمْوَالِهِمْ فَالصَّالِحَاتُ قَانِتَاتٌ حَافِظَاتٌ لِلْغَيْبِ بِمَا حَفِظَ اللَّهُ وَ...»، تصریح کرد: در آیه 34 سوره نساء یک تقریر در مباحث نویسنده وجود دارد که بعید می‌دانم نظر مشهور فقها نیز چنین باشد. نویسنده کتاب زن در قرآن گفته است ضرب در اینجا از باب امر به معروف و نهی از منکر است یعنی گناهی رخ داده است.

امر به معروف و نهی از منکر از واجبات نتیجه‌گرا است
وی، خاطرنشان کرد: امر به معروف و نهی از منکر از واجبات نتیجه‌گرا است و آن زمانی واجب می‌شود که گمال تأثیر در مخاطب وجود داشته باشد، بنابراین زمانی که بدانیم امر به معروف و نهی از منکر در مخاطب اثری ندارد، نمی‌توانیم اقدام به این کار کنیم و چه بسا در برخی موارد نیز نهی از منکر حرام باشد. در حالی که در مسأله ضرب زن اینگونه نیست.

حجت الاسلام والمسلمین زیبایی‌نژاد تصریح کرد: در فضای امروزی از آنجایی که فرهنگ عمومی جامعه با مسأله زدن زن همراهی ندارد، از این رو مقوله زدن و ضرب می‌تواند منجر به خراب شدن فضای خانوادگی شود.

وی تأکید کرد: به نظر می‌رسد قاطبه فقها نظرشان در این مسئله از باب استیفای حق است و ارتباطی به امر به معروف و نهی از منکر ندارد. اگر زن ناشزه شود، مرد ذی‌حق می‌شود و طبق مراحلی که خداوند متعال فرموده است می‌تواند حق خود را استیفا کند؛ در حالی که در باب نهی از منکر شخص مخالفت با امر الهی می‌کند ولی در استیفای حق، زن حق شوهر را سلب کرده و چون حق شوهر را سلب می‌کند، با خداوند مخالفت کرده است.

این محقق و استاد حوزه علمیه اظهار کرد: اگر مرد از حق خود بگذرد، زن، ناشزه نیست و مخالفت با امر خداوند هم نیست ولی در امر به معروف، مقوله مخالفت با امر الهی وجود دارد.

 حجت الاسلام والمسلمین زیبایی‌نژاد در ادامه به نقد موارد دیگری از کتاب زن در قرآن اشاره کرد و در ادامه حجت الاسلام والمسلمین بستان به پاسخ موارد نقد شده پرداخت.

حجت الاسلام والمسلمین بستان در پاسخ به اشکال عنوان کتاب زن در قرآن، بیان داشت: زمانی که گفته می‌شود «زن در قرآن»، بدان معنا نیست توجهی به روایات نشده و تنها از آیات قرآن در آن کتاب بهره گرفته شده باشد، بلکه مقصود آن است که غالب نکاتی که در کتاب بیان شده است، برگرفته از آیات قرآنی است.

وی، تصریح کرد: برخلاف نظر منتقد کتاب زن در قرآن که می‌گوید، محیط حوزه و دانشگاه با یکدیگر متفاوت است، ما معتقدیم مرز میان حوزه و دانشگاه بسیار به یکدیگر نزدیک شده است و دیگر نمی‌توان میان این دو مرز‌بندی کرد.

نویسنده کتاب زن در قرآن با تأکید بر اینکه هدف، فهم کتاب است، گفت: نویسنده می‌خواهد مقصود خود را به مخاطبان خود برساند و اینکه آیا این کتاب می‌تواند هم برای حوزویان و هم برای دانشگاهیان مفید و قابل فهم باشد، نتیجه باید پس از چاپ کتاب مورد ارزیابی قرار گیرد.

وی با اشاره به نقد توفی روح در مرگ و خواب، ابراز داشت: اینکه انسان متشکل از نفس، روح و جسم است، یکی از نظر‌های علما است و نظر دیگر آن است که بشر تنها دو سطح جسمی و روحی دارد که پس از آن روح را به دو قسمت می‌کنند که هنگام خواب تنها یکی از روح‌ها از بین می‌رود و روح دیگر به نام روح‌الحیات که همان جان انسانی است به قوت خود باقی است.